Wydrukuj tę stronę

Radoszyce

Od występującego dość często w dawnej Polsce imienia Radosz wywodzą historycy nazwę Radoszyc, jednej z najstarszych miejscowości naszego regionu. Bliższa data powstania tej miejscowości nie jest znana, a pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z czasów bardzo odległych, bo z roku 1275.

Miastem ustanowił Radoszyce około połowy XIV wieku Kazimierz Wielki. Pragnąc je podźwignąć król Władysław Jagiełło w roku 1428 nadał mu prawa miejskie magdeburskie, ustanawiając jednocześnie targ we wtorki oraz skład na kamienie młyńskie- ważny w tym czasie produkt handlowy. Dbali o Radoszyce także i inni królowie nadając mu szereg przywilejów. Z ważniejszych wymienić wypada uwolnienie w roku 1456 przez Kazimierza Jagiellończyka mieszczan od wszelkich ceł w kraju i zezwolenie im na nabywanie w żupach królewskich soli na korzystnych warunkach, nadanie miastu dodatkowych jarmarków w roku 1504. przywileje te zatwierdzone zostały potem i rozszerzone w roku 1531 w Krakowie przez Zygmunta Starego, w Piotrkowie przez Zygmunta Augusta w roku 1552, Stefana Batorego w roku 1578 i Zygmunta III w roku 1589. Ostatnim z nich był przywilej nadany miastu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1788, w którym oprócz potwierdzenia nadań swych poprzedników określił król szczegółowo sposób funkcjonowania władz miejskich zalecając aby porządki miasta składały się z radnych 6 dożywotnich, 6 ławników i 6 gminnych, a z pomiędzy radnych na urząd burmistrza aby 4 było obranych kandydatów do potwierdzenia przez urząd starościński, którego elekcja (wybory) co rok w dzień Nowego Roku aby się odbywał.

 

Istniał w mieście wygodny dwór królewski zwany także zamkiem goszczący nieraz monarchów, o którym wspomina dokument już w roku 1414. w roku 1411 podczas wojny z Krzyżakami przebywał tam Władysław Jagiełło, który ponownie odwiedził miasto w roku 1425. bawiły jakiś czas w Radoszycach córki Kazimierza Jagiellończyka. W dniu 14 lipca 1787 zwiedzał Radoszyce król Stanisław August Poniatowski oglądając liczne w okolicy zakłady przemysłowe. W okresie obejmującym wiek XVI-XVIII odgrywały Radoszyce dość znaczną role w życiu gospodarczym regionu dzięki temu, ze oprócz skupiska handlu i rzemiosła były także siedziba starostwa niegrodowego obejmującego rozległe obszary lasów, wiele wsi oraz rozsianych po okolicy hut szkła, pieców wytapiających z miejscowej rudy żelazo i zakładów jego obróbki. Starostwo często zmieniało posiadaczy. Dokumenty wymieniają kolejno w roku 1602 Przerębskiego, w roku 1626 Modliszewskiego, w r. 1633 Mikołaja Ossolińskiego, w r. 1650 Aleksandra Derszniaka i w r. 1724 Dunina.

 

Od roku 1774 było starostwo własnością Heleny Morsztynowej, wojewodziny infladzkiej, która za zgodą króla swe prawa odstąpiła Stanisławowi i Annie Czartoryskim. Od nich nabyli je Jacek i Anna Małachowscy, którym starostwo nadano w dożywocie. Po śmierci Jacka Małachowskiego w r. 1821 przeszło na skarb państwa, stając się dobrami rządowymi. Były one bardzo rozległe składając się z miasta i folwarku Radoszyce, wójtostwa przy mieście oraz wsi pańszczyźnianych i czynszowych: Grodzisko, Kotrasy, Momocicha, Mosciska, Niwa, Radoska, Pakuły, Wilczkowice i Flisówka oraz 38 wsi odrabiających pańszczyznę dla górnictwa rud żelaza. W skład dóbr wchodziły też młyny i wiatraki. O stanie gospodarczym starostwa zachowało się wiele interesujących materiałów zawartych w opisach dokonywanych w latach 1564, 1660 i 1765 lustracji tj. kontroli. Nie bez znaczenia dla losów miasta miał bezpowrotny upadek rozwiniętego niegdyś w okolicy górnictwa i przemysłu.

 

Dalszy cios nastąpił w r. 1869, kiedy za udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym utraciły Radoszyce prawa miejskie. Zdegradowane do roli osady stały się siedzibą gminy z początku o nazwie Grodzisko. O wyglądzie i stanie Radoszyc w drugiej połowie Xix wieku daje wyobrażenie zamieszczony w ówczesnym piśmie Wędrowiec artykuł A. Kuczborskiego pt. Opis osady Radoszyce. Oto ciekawsze fragmenty: Mieszkańców ogółem 3169, w tym żydów 1336. Chrześcijanie utrzymują się z roli i rzemiosła, głównie kołodziejstwa oraz szewstwa, żydzi z handlu, krawiectwa i szewstwa. Według pomiarów z roku 1876obszar osady wynosił 1305 mórg. Kwadratowy rynek okolony murowanymi domami, dwie studnie i liczne kramy. Domów 350. Do Piotrkowa i Końskich drogi bite, stąd handel ożywiony, 6 jarmarków i 52 targi – przedmiot handlu bydło i trzoda. Bydło kupują nabywcy o mil kilkanaście, a trzodę do Prus skupują tzw. „gańcy”. Wozy i bryczki główny przedmiot handlu – rocznie do 3000 sztuk idą do Łowicza, Opatowa, Sandomierza, Kielc i Sieradza. Bryczki są tandetne i znajdują nabywców tylko w okolicach bezleśnych odległych od fabryk żelaznych.

 

Godny uwagi jest udział mieszkańców Radoszyc w walkach narodowowyzwoleńczych. W r.1905 rosyjski naczelnik powiatu koneckiego Katin donosił w raporcie do gubernatora w Radomiu o zebraniu chłopów w gminie Radoszyce, na którym podjęto uchwałę o pisaniu wszystkich pism urzędowych po polsku. Jesienią 1939r. w okolicy Radoszyc działał oddział majora „Hubala” – Dobrzańskiego, któremu okoliczna ludność udzielała pomocy. W Radoszycach powstał konspiracyjny „Obwód Radoszycki”, którego komendantem był Jan Stoiński „Brzoza”, nauczyciel, późniejszy komendant ZWZ i AK w Końskich. Po jego przeniesieniu się do Końskich placówką kierował Jan Pacak „Lemiesz”, również nauczyciel. Nasilające się w okolicy walki partyzanckie, co nie obywało się bez udziału miejscowej ludności, zwróciły uwagę na Radoszyce okupantów, którzy w odwecie i dla zastraszenia innych postanowili zgotować im całkowitą zagładę. W dniach 3-4 września 1944 r. oddziały niemieckie otoczyły osadę ciasnym kordonem, spędzając ludność na rynek i czyniąc przygotowania do masowej egzekucji. Od masakry uratowała ludność niezwłoczna interwencja oddziałów AK, ale większość zabudowań spaliła się. Wprowadzenie po wojnie produkcji wozów konnych na skalę przemysłową i o ogumionych kołach spowodowało upadek tradycyjnego kołodziejstwa i kowalstwa. Zmienne koleje losu, zmiany właścicieli i pożary spowodowały, że niewiele zachowało się w Radoszycach trwałych dowodów dawnej świetności. Dwór nazywany także zamkiem został rozebrany w 1860 r. Urzędowy wykaz zabytków zalicza do nich układ urbanistyczny rynku i przyległych ulic, pozostałości zamku i zespołu podworskiego, kościół wybudowany w pierwszej połowie XVII wieku, murowaną kostnicę z XVIII wieku, kaplicę cmentarną oraz dwie murowane kapliczki z XIX wieku.

Dodatkowe informacje

  • Odległość (km): 34,9